Ιδιόγραφη Διαθήκη
Κατά το άρθρο 1721 § 1 εδ. α΄ AK, «η ιδιόγραφη διαθήκη γράφεται ολόκληρη με το χέρι του διαθέτη…». Αυτό σημαίνει, πως βασικό στοιχείο του τύπου (και του τυπικού κύρους) της ιδιόγραφης διαθήκης είναι η κατά ολοκληρία «ιδιόχειρη» γραφή της.
Σχετικά με την «ιδιόχειρη» γραφή και την έννοιά της παρατηρητέα τα ακόλουθα:
(α) «Ιδιόχειρη» κατ’ αρχήν είναι η γραφή «με το χέρι του διαθέτη» (καθαρά γραμματική ερμηνεία).
(β) Αν το χέρι του διαθέτη υποστηρίζεται από κάποιον άλλο, για να γράφει ευκολότερα, η γραφή είναι ιδιόχειρη.
(γ) Αντίθετα, η γραφή δεν είναι ιδιόχειρη, αν το χέρι του διαθέτη κατευθύνεται από κάποιον άλλο, έτσι ώστε αυτός ουσιαστικά να χρησιμοποιεί το χέρι του διαθέτη σαν όργανό του. Όπως δεν είναι ιδιόχειρη γραφή, αν αγράμματος ιχνογραφήσει κείμενο (γραμμένο από άλλον). Βλ. και αρ. 44.4. Κατά μία γνώμη, στην περίπτωση αυτή δεν παραβιάζεται ο τύπος, αλλά το προσωποπαγές της διαθήκης.
(δ) Η AK 1721 αναφέρει γραφή «με το χέρι του διαθέτη», έχοντας υπόψη τις συνηθισμένες 74 περιπτώσεις. Γίνεται όμως γενικά δεκτό –και ορθά– πως ιδιόγραφη διαθήκη μπορεί έγκυρα να συνταχθεί, αν ο διαθέτης γράψει π.χ. με το πόδι ή το στόμα ή τεχνητό μέλος του σώματός του, εφόσον στις περιπτώσεις αυτές αποδεικνύεται ότι ο διαθέτης έχει πραγματικά animus testandi. Βλ. και παράτιτλο της ΑΚ 1721, καθώς και κείμενο της διατάξεως αυτής και άλλων διατάξεων, όπου χρησιμοποιείται ο όρος «ιδιόγραφη» διαθήκη, ο οποίος είναι ευρύτερος από τον όρο «ιδιόχειρη διαθήκη».
(ε) Ιδιόχειρη γραφή υπάρχει και όταν χρησιμοποιείται κρυπτογραφικό ή στενογραφικό σύστημα.
(στ) Αμφισβητείται, αν αποτελεί ιδιόχειρη γραφή η γραφή κατά τη μέθοδο Braille (των τυφλών). Ορθότερη η καταφατική απάντηση, εκτός βέβαια αν συντρέχει περίπτωση ανικανότητας κατά ΑΚ 1723.
(ζ) Γίνεται δεκτό, ότι δεν αποτελεί ιδιόχειρη γραφή η αποτύπωση με φωνοληψία κειμένου που υπαγορεύεται από τον ίδιο το διαθέτη. Θα μπορούσε όμως να υποστηριχθεί και η γνώμη, ότι και σε μια τέτοια περίπτωση υπάρχει το «ιδιόγραφο», αρκεί να αποδεικνύεται η γνησιότητα και ο animus testandi.
(η) Δεν αποτελεί ιδιόχειρη γραφή η γραφή με μηχανικό μέσο (π.χ. τύπος, γραφομηχανή, σφραγίδα κ.λπ.).
Δημόσια Διαθήκη
Όπως προκύπτει από το άρθρο 1724 ΑΚ, δημόσια είναι η διαθήκη, η οποία καταρτίζεται από τον διαθέτη με δήλωση της τελευταίας βουλήσεώς του ενώπιον του αρμόδιου συμβολαιογράφου, ενώ είναι παρόντες τρεις μάρτυρες ή δεύτερος συμβολαιογράφος και ένας μάρτυρας, και με σύνταξη του σχετικού συμβολαιογραφικού εγγράφου από τον αρμόδιο συμβολαιογράφο κατά τις διατάξεις των άρθρων 1725-1737 ΑΚ.
Με βάση τη ρύθμιση της δημόσιας διαθήκης και τον παραπάνω σχηματικό ορισμό της, διακρίνουμε ιδίως τα ακόλουθα κύρια στοιχεία για το (τυπικό) κύρος της δημόσιας διαθήκης:
(α) Δήλωση τελευταίας βουλήσεως του διαθέτη ενώπιον αρμόδιου συμβολαιογράφου, παρουσία μαρτύρων.
(β) Σύνταξη του σχετικού συμβολαιογραφικού εγγράφου από τον αρμόδιο συμβολαιογράφο.
(γ) Τήρηση διάφορων διατυπώσεων που προβλέπονται στα άρθρα 1725-1737 ΑΚ.
Μυστική Διαθήκη
Μυστική διαθήκη είναι αυτή που καταρτίζεται με την εγχείριση από τον διαθέτη στον αρμόδιο συμβολαιογράφο (ενώ είναι παρόντες τρεις μάρτυρες ή δεύτερος συμβολαιογράφος και ένας μάρτυρας) εγγράφου, με τη δήλωση του διαθέτη ότι το εγχειριζόμενο έγγραφο περιέχει την τελευταία του βούληση, με τη σημείωση του συμβολαιογράφου κατά την ΑΚ 1742 και με τη σύνταξη της οικείας συμβολαιογραφικής πράξεως.
Ο περιγραφικός/σχηματικός αυτός ορισμός της έννοιας της μυστικής διαθήκης προκύπτει από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 1738, 1742 και 1743 ΑΚ.
Όπως προκύπτει από τη ρύθμιση της συντάξεως της μυστικής διαθήκης, καθώς και από τον παραπάνω ορισμό της έννοιάς της, η μυστική διαθήκη είναι σύνθετη δικαιοπραξία, αφού για την κατάρτισή της απαιτούνται περισσότερες δικαιοπραξίες (ή οιονεί δικαιοπραξίες και νομικές πράξεις).
Η μυστική διαθήκη αποτελεί ενδιάμεσο τύπο μεταξύ ιδιόγραφης και δημόσιας διαθήκης, πρέπει δε να διακρίνεται από την κατατιθέμενη σε συμβολαιογράφο ιδιόγραφη.
Έκτακτη Διαθήκη
Έκτακτες διαθήκες είναι τύποι διαθηκών, που συντάσσονται με απλές διατυπώσεις από διαθέτη, ο οποίος βρίσκεται υπό εξαιρετικές (έκτακτες) συνθήκες. Ρυθμίζονται στα άρθρα 1749-1762 ΑΚ.
Οι έκτακτες διαθήκες είναι δημόσια έγγραφα και έχουν την αποδεικτική δύναμη δημόσιου εγγράφου.
Διακρίνονται τρία είδη έκτακτων διαθηκών, ανάλογα με τις εξαιρετικές/έκτακτες συνθήκες συντάξεώς τους:
(α) Διαθήκη σε πλοίο (βλ. παράτιτλο άρθρου 1749 ΑΚ) κατά τη διάρκεια θαλασσινού ταξιδιού. (β) Διαθήκη σε εκστρατεία (βλ. παράτιτλο άρθρου 1753 ΑΚ).
(γ) Διαθήκη σε αποκλεισμό (βλ. παράτιτλο άρθρου 1757 ΑΚ).
(Ι. Σπυριδάκης, Τα είδη, σε: Κληρονομικό Δίκαιο, 4η έκδ., 2018, σ. 125, Sakkoulas-Online.gr)