Παρατηρείται έντονα τα τελευταία χρόνια, ότι οι συγγενείς των θανόντων συρρέουν στα κατά τόπον αρμόδια Ειρηνοδικεία με σκοπό την αποποίηση της κληρονομίας. Το φαινόμενο αυτό φυσικά οφείλεται στα αυξημένα χρέη και οφειλές των κληρονομουμένων με αποτέλεσμα η κληρονομιαία περιουσία η οποία άλλοτε φάνταζε ‘’ευλογία’’ για τους κληρονόμους σήμερα να αποτελεί πρόβλημα αφού σηματοδοτεί την έναρξη διαδικασιών με σκοπό την αποποίηση.
Όπως προβλέπει ο νόμος με την αποδοχή της κληρονομίας ο κληρονόμος αποδέχεται υποχρεωτικά το σύνολο της περιουσίας, δηλαδή περιέρχεται σε αυτόν τόσο το ενεργητικό όσο και το παθητικό της. Εξαιτίας του καθολικού χαρακτήρα της αποδοχής ο οποίος είναι υποχρεωτικός κατά τον Αστικό Κώδικα συνάγεται ότι εάν το παθητικό της κληρονομιαίας περιουσίας υπερβαίνει το παθητικό, συμφέρουσα είναι η αποποίηση της από τον κληρονόμο. Διότι, εάν σε αυτή την περίπτωση γίνει αποδοχή ο κληρονόμος αναλαμβάνει τα υφιστάμενα χρέη του θανόντος.
Η αποποίηση της κληρονομίας λοιπόν είναι η λύση που παρέχει ο νόμος ώστε να απαλλαχθεί ο κληρονόμος από ξένα χρέη.
Πέραν της αποποίησης από ενήλικο κληρονόμο, περίπτωση απλή και συχνή στην καθημερινότητα τα πράγματα περιπλέκονται όταν υπάρχουν ανήλικοι κληρονόμοι. Τα βασικά ερωτήματα που ανακύπτουν τότε αφορούν τα νομιμοποιούμενα πρόσωπα, τις απαιτούμενες ενέργειες και εν γένει τη διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί ώστε ο ανήλικος να απαλλαχθεί νομότυπα. Να τονιστεί μάλιστα όπως έχει κριθεί ότι πρόκειται για ζήτημα οικογενειακού και όχι κληρονομικού δικαίου καθώς αφορά την γονική μέριμνα και ειδικότερα την διαχείριση περιουσίας ανηλίκου. Το παραπάνω σημαίνει ότι η ερμηνεία των σχετικών διατάξεων πρέπει να γίνεται σύμφωνα με την αρχή του υπέρτερου συμφέροντος του τέκνου που δεσπόζει στο Οικογενειακό Δίκαιο.
Σκοπός λοιπόν του παρόντος άρθρου είναι η διευκρίνιση και εξέταση αυτής της τελευταίας περίπτωσης.
1)ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ
Για την έγκυρη αποποίηση της κληρονομίας ο κληρονόμος πρέπει να προσέλθει στο κατά τόπον αρμόδιο Ειρηνοδικείο που προσδιορίζεται από τον τόπο θανάτου του κληρονομουμένου υποβάλλοντας σχετική δήλωση στη Γραμματεία.
Απαιτείται
- Δικαιοπρακτική ικανότητα του αποποιούμενου(συμπλήρωση 18ου έτους της ηλικίας).
- Πραγματοποίηση αποποίησης εντός 4μήνου με έναρξη της προθεσμίας από τον χρόνο πληροφόρησης του κληρονόμου περί της επαγωγής και του λόγου της.
2)Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΔΕΙΑ ΑΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΑΝΗΛΙΚΟΥ ΤΕΚΝΟΥ
Όπως ορίζει ρητώς ο νόμος οι γονείς του ανήλικου τέκνου νομιμοποιούνται να καταθέσουν αίτηση στο αρμόδιο δικαστήριο με σκοπό την έκδοση άδειας που θα επιτρέψει την αποποίηση ανηλίκου τέκνου. Η αποποίηση του ανηλίκου τέκνου λοιπόν είναι δυνατή μόνο κατόπιν σχετικής άδειας του αρμόδιου Δικαστηρίου (1526 και 1625 ΑΚ).
Η διαδικασία μπορεί να χωριστεί στα παρακάτω επιμέρους στάδια
- 1ο ΣΤΑΔΙΟ
ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΙΤΗΣΗΣ
Η διαδικασία ξεκινά με την κατάθεση του σχετικού δικογράφου από τον Πληρεξούσιο Δικηγόρο στον Αρμόδιο Δικαστήριο. Αρμόδιο είναι το Ειρηνοδικείο της συνήθους διαμονής του ανηλίκου ή αυτού που τελεί υπό δικαστική συμπαράσταση ή το δικαστήριο της κληρονομιάς(αρ.797ΠολΔικ).
Η 4μηνη προθεσμία αναστέλλεται από την στιγμή κατάθεσης της αιτήσεως .
- 2ο ΣΤΑΔΙΟ
ΕΙΡΗΝΟΔΙΚΕΙΟ
Μετά την κατάθεση της αίτησης ακολουθεί ο ορισμός της δικασίμου και σχετική κλήτευση των γονέων ώστε να παραστούν στο δικαστήριο για να το πείσουν ότι είναι περισσότερο συμφέρον για το ανήλικο τέκνο να εκδοθεί δικαστική άδεια που θα επιτρέψει την αποποίηση. Αξίζει να αναφερθεί ότι για το παραδεκτό της συζήτησης στο ακροατήριο απαιτείται αντίγραφο της αίτησης να έχει επιδοθεί στον Εισαγγελέα Πρωτοδικών της περιφέρειας του δικαστηρίου.
- 3ο ΣΤΑΔΙΟ
ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ-ΑΠΟΠΟΙΗΣΗ
Εφόσον χορηγηθεί η δικαστική άδεια αποποίησης η προθεσμία συνεχίζεται και έτσι πριν την παρέλευση της οι γονείς του ανήλικου τέκνου οφείλουν να προβούν στην αποποίηση της κληρονομιαίας περιουσίας εκπροσωπώντας το ανήλικο τέκνο τους.
Πρέπει να καταστεί σαφές ότι με την υποβολή της αίτησης για χορήγηση άδειας αποποίησης η 4μηνη προθεσμία αποποίησης ‘’παγώνει’’. Αυτή συνεχίζεται από το σημείο που διεκόπη με την έκδοση της δικαστικής απόφασης που χορηγεί άδεια αποποίησης.
Για να καταστεί σαφές, χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω παράδειγμα
Εάν υποθέσουμε ότι οι γονείς κατέθεσαν την αίτηση για την άδεια αποποίησης δύο μήνες μετα την δική τους αποποίηση της κληρονομίας οφείλουν εντός προθεσμίας δύο μηνών μετά την έκδοση της δικαστικής απόφασης να περατώσουν τη διαδικασία για λογαριασμό του ανήλικου τέκνου τους. Διαφορετικά δεν θα είναι εμπρόθεσμη η αποποίηση με αποτέλεσμα να μην παραχθούν οι επιδιωκόμενες έννομες συνέπειες.
ΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΛΟΓΩ ΜΗ ΑΠΟΠΟΙΗΣΗΣ
Η παρέλευση άπρακτης της προθεσμίας οδηγεί σε πλασματική κτήση της κληρονομίας σε βάρος των συμφερόντων του ανηλίκου. Εκείνος είναι υποχρεωμένος μάλιστα εφόσον κληρονομεί με το ευεργέτημα της απογραφής εντός 1 έτους από την ενηλικίωση του να συντάξει την απογραφή ώστε να αποφύγει την έκπτωση.
Σε αρκετές όμως περιπτώσεις δεν αποκλείεται παρά την άπρακτη παρέλευση της 4μηνης προθεσμίας να ακυρωθεί η αποδοχή της κληρονομίας ανηλίκου με επίκληση και απόδειξη ουσιώδους πλάνης των γονέων του ανηλίκου περί της ισχύουσας νομοθεσίας για την αποποίηση(άγνοια ή εσφαλμένη γνώση του νομικού καθεστώτος). Το βάρος απόδειξης φέρει εκείνος που επικαλείται την πλάνη.
Στην νομολογία ενδιαφέρον παρουσιάζει πρόσφατη απόφαση του Ειρηνοδικείου Αθηνών (ΕιρΑθ 875/2019) κατ’ εξαίρεση της 4μηνης προθεσμίας αποποίησης κληρονομίας ανηλίκου. Ειδικότερα, το Ειρηνοδικείο Αθηνών με την επίκληση ιδιαίτερου συμφέροντος του ανηλίκου χορήγησε άδεια αποποίησης παρα την παρέλευση της 4μηνης προθεσμίας.
Επι της αποφάσεως τονίζεται ότι οι γονείς του ανήλικου τέκνου αγνοούσαν το νομικό καθεστώς, καθώς τελούσαν σε πλάνη ως προς τον χρόνο έναρξης της προθεσμίας αποποίησης θεωρώντας ότι η επαγωγή της κληρονομίας στο πρόσωπο του ανήλικου τέκνου θα επερχόταν μετά την ενηλικίωση του. Έτσι θεώρησαν ότι η αποποίηση πρέπει να γίνει μετα την ενηλικίωση του τέκνου.
Αποτέλεσμα της άγνοιας τους αυτής ήταν ότι περαιτέρω θεωρήθηκε πως το ανήλικο τέκνο αποδέχτηκε την κληρονομία κατά πλάσμα δικαίου με συνέπεια να ενέχεται το ίδιο κατά την κληρονομική του μερίδα για τα χρέη του θανόντος κληρονομούμενου. Σύμφωνα με το δικαστήριο είναι προφανές ότι δεν υπήρχε πρόθεση αποδοχής της κληρονομίας από το τέκνο, συμπέρασμα στο οποίο οδηγεί και η συμπεριφορά των γονέων και ειδικότερα της μητρός του ανήλικου τέκνου που αποποιήθηκε την κληρονομία του πατέρα της γνωρίζοντας ότι αυτός είναι κατάχρεος. Λογικά λοιπόν, αν γνώριζε το νομικό πλαίσιο, το ίδιο θα έπραττε και για το ανήλικο τέκνο της.
Μελετώντας τα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης το δικαστήριο κατέληξε ότι εξαιτίας της πλάνης και του κατάχρεου της περιουσίας υπάρχει άμεση ανάγκη προστασίας του τέκνου και των συμφερόντων του χορηγώντας τελικά στους γονείς άδεια αποποίησης προς τον σκοπό αυτό.
Αξίζει να αναφέρουμε ότι κάθε αίτηση που υποβάλλεται προς χορήγηση άδειας κρίνεται ad hoc με βάση τα περιστατικά της εξεταζόμενης κάθε φορά περίπτωσης. Όπως έχει παρατηρηθεί όσο υψηλότερο είναι το παθητικό της περιουσίας του θανόντος τόσες περισσότερες είναι και οι πιθανότητες χορήγησης άδειας προς το συμφέρον του τέκνου.
Σύμφωνα δε με το άρθρο 35 Ν. 4786/2021 η οποία ισχύει ως ερμηνευτική διάταξη του άρθρου 1912 του ΑΚ, ορίζεται ότι «κατά την αληθινή έννοια του άρθρ. 1912 Α.Κ. ο κληρονόμος που ενηλικιώνεται δικαιούται της ετήσιας προθεσμίας του άρθρ. 1912 ΑΚ να αποποιηθεί την κληρονομιά».
Έτσι από 23-3-2021 (έναρξη ισχύος του Ν 4786/2021) οι αιτήσεις για χορήγηση άδειας προς αποποίηση που υποβάλλονται από τους νομίμους εκπροσώπους ανικάνου προς δικαιοπραξία, όπως είναι και οι γονείς ανηλίκου κληρονόμου, εμπροθέσμως υποβάλλονται καθ’ όλη την διάρκεια της ανικανότητος και της ανηλικότητος και έτσι αποκλείεται η απόρριψή τους για τον λόγο ότι παρήλθε το τετράμηνο προς αποποίηση. Τέλος από 23-3-2021, ο ανίκανος για δικαιοπραξία από της παύσεως της ανικανότητος και ο ανήλικος κληρονόμος από της ενηλικιώσεώς του και για ένα έτος μετά από αυτήν, δύναται να αποποιείται την κληρονομιά με αίτησή του προς το αρμόδιο δικαστήριο. Υπαγόμενες στην νέα ρύθμιση περιπτώσεις, συνιστούν: 1) όταν ο κληρονομούμενος απεβίωσε από 23-3-2021 και εντεύθεν και 2) όταν η προθεσμία αποποιήσεως κατά το προηγούμενο νομικό καθεστώς δεν έληξε έως 23-3-2021 (872/2021 ΕΙΡ ΚΑΒ-ΠΑΓΓ-ΘΑΣΟΥ (ΟΛΟΜ), 108/2022 ΕΙΡ ΛΑΡ, 29/2023 ΕΙΡ ΛΑΜ, δημοσιευμένες σε ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
Από την παραπάνω ανάλυση, και παρά τις νομολογιακές εξαιρέσεις συνάγεται με βεβαιότητα ότι για την καλύτερη δυνατή διασφάλιση των συμφερόντων του ανηλίκου τέκνου είναι σώφρον οι γονείς να υποβάλλουν εμπροθέσμως την αίτηση με σκοπό την χορήγηση δικαστικής άδειας που θα επιτρέψει την αποποίηση. Η διενέργεια της προβλεπόμενης εκ του νόμου διαδικασίας θα οδηγήσει σε οριστική επίλυση του προβλήματος σε αντίθεση με την αδιαφορία και τον εφησυχασμό που ενδέχεται μακροπρόθεσμα να βλάψουν ανεπανόρθωτα τα συμφέροντα του ανηλίκου.
Προς τον σκοπό αυτό είναι αναγκαία η επικοινωνία των γονέων με τον δικηγόρο τους ο οποίος θα τους καθοδηγήσει κατάλληλα με σκοπό την νομότυπη και εμπρόθεσμη υποβολή της αίτησης άδειας αποποίησης.